اختلال هذیانی، اختلالی است که اولین یا تنها تظاهر آن را هذیانهای غیرعجیب، ثابت، و تزلزلناپذیر تشکیل میدهند. در مقاله پیش رو به بررسی علل,علائم و درمان این اختلال پرداخته می شود.
هذیانها معمولاً در مورد موقعیتهایی هستند که وقوع آنها امکانپذیر است و در زندگی واقعی محتمل هستند، مثل تعقیب شدن، گرفتار عفونت شدن، یا اینکه کسی از راه دور عاشق فرد شود. هذیانهای عجیب و غریب را غیرمحتمل تلقی میکنند،مثل اینکه فردی از یک سیارهی دیگر موجب حامله شدن بیمار شده باشد. این بیماری از اسکیزوفرنی بسیار نادرتر است،در زنان شایعتر از مردان است؛ اغلب موارد بین سن ۴۰ تا ۴۵ تشخیص داده میشوند اما وقوع آن در افراد جوانتر هم محتمل است.
عوامل ایجاد اختلال هذیانی
عوامل ژنتیکی. مطالعات ژنتیکی نشان دادهاند که اختلال هذیانی، نه یک زیرگونه اسکیزوفرنی یا اختلال خلقی و نه جزء مراحل اولیه یا مقدماتی آنها است. خطر بروز اسکیزوفرنی یا اختلال خلقی در بستگان درجه اول این بیماران افزایش پیدا نمیکند. اما در خانواده این بیماران، تفکر هذیانی به ویژه شکاک بودن، مختصری افزایش مییابد.
عوامل زیستشناختی. این بیماران ممکن است نقایص پراکندهای در سیستم لیمبیک و عقدههای قاعدهای داشته باشند.
عوامل روانی (اجتماعی). اختلال هذیانی عمدتاً دارای منشأ روانی – اجتماعی است. ویژگیهای زمینهای شایع عبارتند از سابقه آزار فیزیکی یا هیجانی؛ والدین غیرقابل اعتماد،نامتعادل، و خشن؛تربیت کمالگرایانه یا توقعات بیش از حد. اعتماد بنیادی (اریکاریکسون) تکامل پیدا نمیکند و کودک بر این باور است که محیط زندگی خصمانه و بالقوه خطرناک است. سایر عوامل روانی – اجتماعی عبارتند از سابقه ناشنوایی، نابینایی، تنهایی و انزوای اجتماعی، مهاجرت اخیر یا سایر تغییرات ناگهانی محیطی، و افزایش سن.
عوامل روانپویشی: ویژگیهای روانی این بیماری عبارتند از دفاع در مقابل افکار و احساسات ناخوشایند. بیماران احساسات شرم، تحقیر، و حقارت خود را انکار میکنند و هرگونه احساس ناخوشایند را از طریق واکنشسازی به حالت متضاد آن تبدیل میکنند (مثلاً حقارت را به خود بزرگبینی تبدیل میکنند)؛ و یا احساسات ناخوشایند خود را به بیرون از خود و به دیگران فرافکنی میکنند.
علائم و نشانهها
هذیانها حداقل به مدت یک ماه طول کشیده و به خوبی سازمان یافتهاند (در این اختلال هذیانهای عجیب و غریب و چندپاره وجود ندارد). پاسخ هیجانی بیمار به نظام هذیانی،همخوان و متناسب با محتوای هذیان است. شخصیت بیمار سالم باقی میماند و یا تنها اندکی دچار اختلال میشود. از آنجا که بیماران غالباً دچار حساسیت مفرط و ترصد بیش از اندازه هستند،ممکن است علیرغم سطح بالای ظرفیت عملکردی خود به انزوای اجتماعی گرفتار شوند. در شرایطی که فشارهای روانی وجود نداشته باشند، ممکن است بیماران فاقد هرگونه اختلال روانی به نظر برسند.
خلاصه ویژگیها برای اختلال هذیانی
هذیانهای غیر عجیب (یعنی وضعیتهایی که در زندگی حقیقی رخ میدهند. مثل تحت تعقیب بودن. مسموم شدن. عفونی شدن. ابراز عشق دیگران از دور. یا خیانت همسر یا معشوق . و یا ابتلا به بیماری) به مدت حداقل یکماه صرف نظر از وجود هذیانها یا تبعات آنها. غعملکرد بیمار به شکل قابل ملاحظهای مختل نشده و رفتار وی آشکارا عجیب و غریب و غیر عادی نیست.
در صورت بروز همزمان دورههای خلقی با هذیانها. مدت کلی آنها در مقایسه با مدت دورههای هذیانی کوتاه وگذراست.
این اختلال پی آمد فیزیولوژیک مستقیم مصرف یک ماده (مثل سوء مصرف دارو. یا داروهای تجویز شده) یا یک بیماری طبی عمومی نیست.
نوع جنون جنسی:هذیانهایی به این شکل که یک شخص دیگر. که معمولا از طبقه بالاتری است. عاشق بیمار میباشد.
نوع بزرگ منشی:هذیانهایی مبنی بر زیاد بودن ثروت. قدرت. دانش. هویت. یا وجود رابطه خاص با خدا یا یک شخص مشهور
نوع حسادت: هذیانهایی مبنی بر خیانت شریک جنسی بیمار
نوع گزند و آسیب: هذیانهایی به این شکل که بیمار (یا یکی از نزدیکان وی) به صورت بدخواهانه ای در معرض تهدید قرار دارد.
نوع جسمی: هذیانهایی مبنی بر وجود یک نقص جسمی یا بیماری طبی عمومی
نوع مخلوط هذیان هایی که دارای ویژگیهای چند مورد از انواع فوق هستند، ولی هیچ کدام از موضوعات هذیانی بارزتر از بقیه نیستند.
اختلال هذیانی به چند نوع تقسیم میشود
۱- گزند و آسیب
این هذیان که فرد توسط یک یا چند نفر آدم بدجنس مورد تعقیب و آزار قرار میگیرد. شایعترین نوع است.
۲- حسادت
(به آن پارانویای کنژوگال و حسادت مرضی هم میگویند). یک باور ثابت کاذب مبنی بر بیوفایی همسر. ممکن است با خشونت به خصوص دیگرکشی همراه شود.
۳- اروتومانیک
بیمار معتقد است فردی که معمولاً از یک طبقه اجتماعی – اقتصادی بالاتر است، عاشق وی شده است. در زنان شایعتر است. ممکن است بیمار دست به تعقیب یا ایجاد مزاحمت بزند.
۴- جسمی (سوماتیک)
این باور که بیمار از یک بیماری رنج میبرد؛هذیانهای شایع عبارتند از داشتن انگل، متسع شدن بوی بد از بدن، بدریخت بودن اعضای بدن (دیسمورفوفوبیا)، یا داشتن یک بیماری کشنده.
۵- بزرگپنداری
بیمار فکر میکند قدرتهای ویژه یا ارتباطات الهی دارد.
۶- اختلال هذیانی مشترک
دو نفر یک باور هذیانی مشترک دارند. در روابط مادر – دختری شایعتر است. در ادامهی بحث میآید.
درمان
بیماران بهندرت بهصورت داوطلبانه اقدام به درمان میکنند؛ بلکه معمولاً دوستان و بستگان نگران بیمار وی را برای درمان میآورند. بهسختی میتوان با بیمار به تفاهم رسید؛ انگیزهی خصومت بیمار ترس است. رواندرمانی موفقیتآمیز ممکن است بیمار را قادر سازد که علیرغم وجود هذیانهای پایدار، سازگاری اجتماعی خود را افزایش دهد.
بستری کردن بیمار
بستری کردن بیمار هنگامی ضرورت پیدا میکند که بیمار قادر به کنترل تکانههای خودکشی یا دیگرکشی خود نباشد؛ یا اختلال وی بسیار شدید باشد (مثلاً بهدلیل وجود هذیان سمی بودن غذاها، از غذا خوردن اجتناب نماید)؛ و یا هنگامی که بررسی کامل طبی بیمار لازم باشد.
روان دارو درمانی
معمولاً بیماران بهدلیل بدگمانی از خوردن داروها اجتناب میکنند. بیماران شدیداً بیقرار ممکن است به تجویز عضلانی داروهای ضدروانپریشی احتیاج داشته باشند. در غیر این صورت میتوان از داروهای خوراکی استفاده کرد. احتمال این که بیماران هذیانی دچار عوارض جانبی دارویی بهصورت عقاید شوند زیاد است؛
بنابراین دوز داروها را باید به آرامی بسیار افزایش داد تا احتمال بروز عوارض جانبی ناخوشایند کمتر شود. استفاده از داروهای ضدافسردگی برای درمان افسردگی شدید مفید است. در نوع سوماتیک ممکن است مهارکنندههای انتخابی باز جذب سروتونین مفید باشند.