مهارت های زندگی: «مهارت برقرای ارتباط موثر»
ارتباط یکی از مولفه های اصلی زندگی اجتماعی است. مهارت برقراری ارتباط موثر یکی از مهم ترین پیش بینی کننده های سلامت روان بین فردی است. به این منظور فنون برقراری ارتباط موثر به عنوان یکی از اصلی ترین قسمت های آموزش مهارت های زندگی در نظر گرفته می شود.
تعریف ارتباط
ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام.
هر گونه اشکالی در انتقال پیام می تواند باعث اختلال در ارتباط گردد. برای مثال ممکن است پیام به صورت کامل منتقل نگردد یا اینکه یک نفر پیامی را ارسال کند ولی فرد مقابل مفهوم دیگری را دریافت نماید. یا حتی کسی پیامی را بفرستد ولی دیگری هیچ پیامی را دریافت نکند. از این موارد معمولا به عنوان “سوء تفاهم” یاد می شود. یک ارتباط موثر ارتباطی است که راه را بر سوء تفاهم های احتمالی ببندد.
اهمیت ارتباط
برقراری ارتباط اولین ضرورت یک زندگی اجتماعی است. عده ای انسان را حیوانی اجتماعی می دانند. بنابراین شاید یکی از مهم ترین برتری های انسان بر سایر جانداران، تنوع و گستره وسیع ارتباطاتی است که می تواند ایجاد کند.
عناصر اصلی ارتباط
ارتباط دارای دو عنصر اصلی می باشد: کلامی و غیرکلامی
عناصر کلامی ارتباط شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصا به محتوای کلام و بیان آن مربوط می گردند. منظور از محتوای کلام، آن چیزی است که بر زبان می آوریم. برای مثال جذاب بودن محتوای کلام، تهدید آمیز نبودن آن، شور برانگیز بودن موضوع صحبت، غم افزا نبودن و نظایر آن، باعث تسهیل ارتباط می گردد.
عناصر غیرکلامی ارتباط شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصا به جنبه هایی غیر از محتوای کلام و بیان آن مربوط می گردند. در این مقوله می توان تن صدا، آهنگ صدا، تماس چشمی، حالات چهره ای، ژست ها، حالات بدنی و گوش دادن را نام برد.
بهتر است برای تاثیرگذارتر بودن کلاممان و ایجاد یک ارتباط بهتر از هر دوی عناصر کلامی و غیرکلامی استفاده کنیم.
گوش دادن فعال
شنیدن و گوش دادن دو مقوله متفاوت هستند. شنیدن عمل ادراک اصوات می باشد. این عمل غیرارادی بوده و فقط به دریافت محرک های شنیداری اطلاق می گردد. گوش دادن فعالیتی انتخابی است که شامل دریافت و تفسیر محرک های شنیداری می باشد. این عمل رمزگردانی اصوات به معانی را نیز در بر دارد.
گوش دادن به دو طبقه اصلی تقسیم می شود. این دو طبقه عبارت اند از گوش دادن نافعال و گوش دادن فعال. گوش دادن نافعال از نظر کیفیت، کمی بالاتر از شنیدن است و زمانی رخ می دهد که گیرنده پیام، انگیزه زیادی برای گوش دادن دقیق ندارد. گوش دادن به موسیقی، تلویزیون، گوش دادن از روی ادب، نمونه هایی از گوش دادن نافعال هستند.
از آنجا که در گوش دادن نافعال تنها بخشی از ذهن ما درگیر توجه کردن می باشد، لذا هنگام گوش دادن به دیگران، احتمال پرت شدن حواس (یعنی تفکر در مورد چیزهای دیگری غیر از موضوع اصلی) وجود دارد. بهترین راه حل این مشکل، گوش دادن فعال یعنی گوش دادن هدفمند می باشد. بنابراین گوش دادن فعال را می توان گوش دادن هدفمند معرفی کرد.
روش های موثر برای گوش کردن فعال
۱) به فرد مقابل توجه کنید.
• به فرد مقابل نگاه کنید.
• نشان دهید که به حرف های او علاقمند هستید.
• کمی به طرف او متمایل شوید.
• نشانه های غیرکلامی او را به شیوه ای ظریف تکرار کنید. با گفتن کلماتی او را به صحبت بیشتر در مورد موضوع تشویق کنید.
• سعی کنید آنچه را که گفته نمی شود بشنوید.
• دقت کنید هر چیزی را چگونه می گوید.
• وسط حرف او نپرید.
۲) سوال کنید. به این ترتیب
• به فرد مقابل نشان می دهید که گوش می کنید.
• اطلاعات را جمع کرده و سازماندهی می کنید.
۳) بازخورد داده، بازگو کرده و خلاصه نمایید.
• بازخورد دادن راهی برای بررسی این است که آیا برداشت شما درست است یا خیر.
• برای بازخورد دادن، آنچه را که گوینده گفته است تکرار نموده یا بازگو نمایید.
• گاهی تکرار چند کلمه آخر گوینده او را به ادامه گفتار خویش تشویق می کند.
خصوصیات گوش دادن فعال
برای گوش دادن فعال، شنونده باید پیام های مختلف را شنیده، معانی را درک کرده و سپس با ارائه بازخورد مطمئن گردد که برداشت وی صحیح بوده است.
چند نمونه از خصوصیات گوش دادن فعال
• اختصاص زمان بیشتر به گوش دادن به جای صحبت کردن
• عدم تکمیل جملات دیگران
• عدم پاسخ به سوال با یک سوال دیگر
• آگاه بودن از سوگیری ها
• نپرداختن به تخیل یا عدم اشتغال ذهنی با مسائل دیگر
• عدم سلطه جویی در مکالمه
• تعیین پاسخ ها پس از اتمام صحبت های فرد مقابل
• دادن بازخورد
• پرسیدن سوال های باز
توصیه هایی برای کارامدتر کردن ارتباط کلامی
هنگام صحبت کردن
• مطمئن شوید که شنونده فرصت سوال کردن یا اظهار نظر کردن را دارد.
• سعی کنید خود را جای شنونده قرار دهید و احساسات او را در نظر بگیرید.
• آنچه را که می خواهید بگویید واضح بیان کنید.
• به شنونده نگاه کنید.
• مطمئن شوید که آنچه می گویید با تن صدا و زبان بدنی شما هماهنگی دارد.
• تن و آهنگ صدای خود را تغییر دهید.
• مبهم صحبت نکرده و با بیان جزئیات زیاد موضوع را پیچیده نکنید.
• از دیدن علائم آشفتگی در شنونده غفلت نکنید.
هنگام گوش دادن
• سوال بپرسید تا کاملا متوجه شوید که موضوع چیست.
• موضوعات را آن طوری که فهمیده اید خلاصه کنید.
• گوش کنید و از قضاوت درباره آنچه که گوینده می گوید پرهیز کنید.
موانع ارتباط موثر
برخی انواع پیام ها مانع برقراری ارتباط موثر می شوند.
۱) دستور دادن، هدایت کردن، ابلاغ کردن
۲) اخطار، تهدید، هشدار دادن
۳) موعظه، نصیحت
۴) توصیه، پیشنهاد یا راه حل ارائه دادن
۵) وارد سازی از طریق استدلال، سخنرانی یا بحث کردن
۶) قضاوت کردن، انتقاد کردن، مخالفت کردن و مقصر شمردن دیگری
۷) تحسین، تایید، موافقت و ارزشیابی مثبت
۸) اسم روی هم گذاشتن، مسخره کردن و تحقیر کردن
۹) بازجویی و بازپرسی کردن
۱۰) پرت کردن حواس، عوض کردن صحبت و گول زدن
پرسش های باز
با استفاده از پرسش های باز فرد مقابل را تشویق کنید که با شما صحبت کرده و احساساتش را ابراز کند. تعریف: پرسش های باز را نمی توان با بله یا خیر پاسخ داد. این پرسش ها به صورتی جمله بندی می شوند که طرف مقابل تشویق به صحبت کردن شود.
مثال ها:
درباره حرف های من چی فکر می کنی؟
برایم مفصل بگو که امروز چه خبر بود.
نظرت درباره خانه جدید چیست؟
خلاصه سازی
خلاصه سازی یعنی اینکه در یک جمله همه واقعیت هایی را که دریافت کرده اید، خلاصه می کنید.
مثال: ” پس گفتی که اول درست را میخوانی و بعد اتاقت را تمییز می کنی.”
“داری به من می گویی که نهایت سعی ات را کرده ای ولی قضیه از کنترل تو خارج بود.”
پرسش ها و عبارات خنثی
پرسش ها و عبارات خنثی به دلیل خنثی بودن، فرد مقابل را تشویق می کند، برخی قسمت های موضوع را مفصل تر توضیح دهد.
مثال:” به چه دلیل اصرار داری دعوت نوید را قبول کنم، در حالی که برای بقیه چنین اصراری نمی کردی؟”
“برایم بیشتر توضیح بده که چرا می خواهی این درس را حذف کنی.”
الهه فرشادنیا، روانشناس و عضو کمیته دانشجویی سلامت روان و رسانه دانشگاه علوم پزشکی ایران
