علل گرایش برخی افراد به مصرف مواد مخدر

عواملی که باعث بروز و گرایش به رفتارهای پرخطری مانند اعتیاد می‌شوند، بسیار گوناگون هستند. بخشی از آنها به ساختار شکل‌گیری شخصیت فرد و عواملی که بر آن تاثیر دارند، مربوط است.

اگر فردی شاهد رفتارهای پرخطر و بزهکاری اعضای خانواده باشد، در شخصیتش تاثیر می‌گذارد و احتمال بروز رفتارهای پرخطر در او بیشتر است. مثلا اگر یکی از اعضای خانواده مواد مخدر مصرف کند، احتمال گرایش فرزند آن خانواده به موادمخدر و بزهکاری بیشتر از کسی است که در خانواده‌ای سالم و نظام‌مند و با آداب تربیتی بزرگ شده است.

بخشی دیگر از عوامل تاثیرگذار، به یادگیری تقویت‌شده فرد مربوط است. اگر پدر و مادر از کودک خود غفلت کنند و رفتارهای نادرست به کرات از او سر بزند، برایش عادی می‌شود و در او درونی خواهدشد.
اصل جلوگیری از تکرار رفتارهای نادرست و اجازه رفتار غلط را ندادن، بسیار مهم است. این رفتارهای غلط می‌تواند رفتار ساده‌ای مثل در کوچه‌ بازی‌کردن، معاشرت با دوستانی که تربیت درستی ندارند و عضویت در گروه دوستان ناباب باشد.

پدر و مادری که به علت شغل یا هر دلیلی مدام دور از فرزند به سر می‌برند یا با خانواده‌هایی که به نوعی پایبند به اخلاقیات نیستند معاشرت می‌کنند، زمینه ایجاد رفتار پرخطر را که یکی از آنها مصرف مواد مخدر است، در فرزندشان به وجود می‌آورند.

نوجوان به علت ویژگی سنی‌اش به دنبال تجربه‌‌اندوزی و کنجکاوی است و از تجربه رفتارهای پرخطر هم ابایی ندارد آنها فکر می‌کنند رفتارهای پرخطر هم بخشی از زندگی هستند، بنابراین اگر نظارت بر او وجود نداشته باشد و والدین غافل شوند، امکان اینکه دچار مشکل شود، زیاد است و گاهی والدین وقتی به صرافت می‌افتند که دیر است.

اینکه بگوییم تمام افراد دچار اعتیاد و بزهکار تحصیلات چندانی ندارند، درست نیست ولی می‌توان گفت بیشتر این افراد تحصیلات و خانواده خوب و بسامانی ندارند. مثلا والدین توجه چندانی به تحصیل فرزند نداشته‌اند و او در مدرسه بیشتر با کسانی که گرایش به رفتارهای نادرست داشته‌اند، دوست می‌شود و به راه‌ خطا می‌رود بنابراین رسیدگی و توجه به وضعیت تحصیلی فرزند بسیار اهمیت دارد.

در گرایش فرد به رفتارهای پرخطر، عوامل محیطی مانند دوستان و جمعی که جوان در آن قرار می‌گیرد، نیز مهم است مخصوصا اگر مهارت نه گفتن را نیاموخته باشد.

احتمال اینکه افرادی که اعتمادبه‌نفس و مهارت بین‌فردی ندارند، با دوستان ناباب دمخور شوند، بسیار زیاد است از طرفی قرار دادن پول زیاد در دسترس نوجوان، گاهی مزید بر علت می‌شود و امکان دارد افرادی که معمولا رفتارهای درستی ندارند، با هدف‌های خاص بیشتر تمایل به ارتباط برقرار کردن با او شوند.
در دوران بزرگسالی، عوامل محیطی و قرار گرفتن در محیط‌های پرخطر احتمال گرایش فرد را به مصرف مواد مخدر بالا می‌برد.

مثلا فردی که در محیط کارش خیلی از افراد مواد مخدر مصرف می‌کنند یا در گروه دوستانی قرار می‌گیرد که مصرف موادمخدر برای خیلی از آنها عادی است، چنانچه مهارت‌های فردی و مهارت‌ نه گفتن و اعتمادبه‌نفس کافی نداشته باشد، نمی‌تواند خود را دور نگه دارد و امکان آلوده شدن او زیاد است.

برخی بزرگسالان هم ادعا می‌کنند به دلیل ابتلا به بیماری خاصی و کنترل آن مواد مخدر مصرف می‌کنند و تصور می‌کرده‌اند هرگز معتاد نمی‌شوند که این توجیهی غیرمنطقی است و به نحوی به فرهنگ فرد ربط دارد.

دکتر پرویز رزاقی، روان‌شناس، مشاور خانواده و مدرس دانشگاه