در عصر حاضر، یکی از مسائل تأثیرگذار و پراهمیت در حیطه فرزندپروری تربیت جنسی کودکان است. نقش والدین در شکل دهی متعادل و پایدار ” هویت جنسی فرزندان “، یکی از مهمترین، دشوارترین و در عین حال ظریف ترین مداخلات تربیتی است که سهم بزرگی در آینده ی کودکان دارد.
اگر والدین به سؤالات و کنجکاوی های جنسی کودکان واکنش های طبیعی و متناسب با ظرفیت و ادراک شناختی آن ها- به دور از مخفی کاری و سرکوب- داشته باشند، خطر منحرف شدن ذهن کودکان نسبت به مسائل جنسی، کاهش می یابد؛ چرا که کنجکاوی کودک در ابتدا صرفاً جنبه شناختی دارد، اما اگر برخورد والدین با سرکوب و ممنوعیت همراه شود، ممکن است که این کنجکاوی معمولی و شناختی، جنبه ی جنسی پیدا کرده و نهایتاً زمینه های انحراف اخلاقی را در آن ها به دنبال داشته باشد.
بنابراین آشنایی والدین با مراحل رشد جنسی کودکان و چگونگی برخورد مناسب و سازنده با نیاز ها و ویژگی ها روان شناختی و زیست شناختی آنان می تواند سلامت جنسی کودکان را در مراحل بعدی تأمین کند. آموزش های زودرس، شتاب زده و ناشیانه ی مسائل جنسی به کودکان، همان اندازه آسیب زا خواهد بود که اگر این آموزش ها با تأخیر، پنهان سازی و یا نادیده گرفتن همراه باشد.
در این راستا مجموعه مطالب ذیل در قالب مجموعه ای از نکات کاربردی که مراحل رشد جنسی کودکان را در بر دارد، تهیه و تدوین شده است.
درک جنسیت
نخستین قدم والدین برای آموزش جنسی کودکان، آموزش دادن به کودکان در زمینه ی اصول اولیه جنسیت است. جنسیت شامل درک چگونگی کارکرد بدن انسان، به ویژه چگونگی تولید مثل است. علاوه بر این شامل گستره ای از مفاهیم مربوط به روابط انسانی، مهارت های زندگی فردی، هویت جنسی و برخی از مسائل بهداشتی نیز می شود.
کودکان از آغاز تولد دارای نوعی کنجکاوی نسبت به مسائل محیط و از جمله نسبت به بدن خود هستند. این کنجکاوی از نوپایی آغاز شده و تا دوران بلوغ ادامه دارد. کودکانی که نحوه ی کارکرد بدن خود را می شناسند، درک بهتری از جنسیت دارند و از هویتی محکمتر برخوردارند؛ بنابراین دانش به کودکان قدرت می بخشد.
والدین می توانند با درک بهتر خود از پیچیدگی های جنسیت، به فرزندان خود کمک کنند تا با عزت نفس بیشتری رشد کنند و صاحب دانشی شوند که مسئولیت پذیری آن ها را در آینده، افزایش می دهد.
کلیدهای جنسیت سالم عبارتند از:
• همه ی انسان ها با ظرفیت تجربه ی احساسات جنسی به دنیا می آیند.
• بچه ها از لحظه ی تولد موجوداتی جنسی اند.
• جنسیت سالم بخشی حیاتی از عزت نفس کودک را تشکیل می دهد.
• رفتار شما به عنوان پدر و مادر، الگویی قابل توجه برای رشد جنسیت فرزندان است.
• ارائه دادن اطلاعات متناسب با مرحله رشد کودک، برای درک جنسی او از دنیا ضروری است.
• جنسیت هم بر جنبه های جسمی تأثیر دارد و هم بر جنبه های عاطفی همچون روابط، مهارت های زندگی و مهارت های تصمیم گیری.
• کودکان از رسانه ها، همسالان خود و به طور کلی از جامعه درباره جنسیت اطلاعات کسب می کنند. اغلب والدین لزوماً با تمام این اطلاعات موافق نیستند اما باید کودکان خود را برای رویارویی با این اطلاعات آماده کنند.
• والدین باید پیام هایی روشن درباره ی ارزش های خانوادگی و نگرش های خود درباره ی جنسیت به فرزندان خویش ارائه دهند.
تفاوت سری بودن و خصوصی بودن مسائل جنسی
بسیار مهم است که والدین بتوانند تفاوت بین این دو واژه را به درستی برای کودکان توضیح دهند.
ابتدا کلمه سری را بررسی می کنیم، بیشتر بچه ها از شنیدن این کلمه می خندند و خوب می دانند که راز و رازداری چیست. راز یا سر چیزی است که فقط تعداد محدودی از افراد نسبت به آن آگاهی دارند و نباید آن را با دیگران در میان گذاشت. یک راز با فاش شدن ارزش خود را از دست می دهد. پس سر یا راز چیزی است که همه کس اجازه ندارد از آن آگاهی داشته باشد و نباید آن را برای کسی بازگو کرد.
از سوی دیگر اطلاعات خصوصی، اطلاعاتی است که می توان از آن آگاه بود اما ضرورتی برای در میان گذاشتن آن با دیگران وجود ندارد. مثلاً هر یک از اعضای خانواده مسائل خصوصی خود را دارند. ما می دانیم که خانواده های دیگر مسائل خصوصی خود را دارند و خانواده های دیگر نیز می دانند که ما مسائل خصوصی خودمان را داریم.
پس تفاوت اصلی بین خصوصی و سری این است که موضوع خصوصی یعنی موضوعی که دسترسی به آن محدود است.
می توان به کودکان آموخت برای اشاره به اعضای تناسلی خود از عبارت ” اعضای خصوصی بدن” استفاده کنند زیرا آن اعضا نیز چنین وضعیتی دارند. باید به کودکان خود بیاموزیم که جنسیت یک مسئله سری نیست بلکه یک مسئله خصوصی است.
ممکن است بچه ها از صحبت در مورد این مسائل خجالت بکشند یا در زمان صحبت درباره آن بخندند، والدین باید به آن ها آموزش دهند که دانش درباره ی جنسیت چیزی نیست که ازآن خجالت بکشیم. دانش به ما کمک می کند که یکدیگر را بهتر درک کنیم و می تواند به کم کردن خجالت ما هم کمک کند و بدانیم که هیچ وقت نباید از دانستن شرم داشته باشیم.
والدین باید به کودکان پیش دبستانی و دبستانی خود بگویند که گرچه موضوعات خصوصی خود را با خانواده در میان می گذارند اما نباید آن را به دوستان کوچکترشان بگویند. شاید والدین دوستان شان بخواهند خود اولین کسانی باشند که درباره اعضای خصوصی بدن و مسائل مربوط به جنسیت با فرزندانشان صحبت می کنند.
برای اینکه به فرزندانتان آموزش بدهید که چه چیزهایی را می تواند با دیگران در میان بگذارد و چه رفتارهایی از او قابل قبول است، می توانید با او نقش بازی کنید:
” اگر دوستت از تو خواست اعضای خصوصی بدنت را به او نشان بدهی، به او چه می گویی؟” یا ” اگر دوستت پرسید همجنس بازی یعنی چه، تو چه کار می کنی؟” شما می توانید به عنوان والدین کودک، چند جمله ی ساده به فرزند خود بیاموزید تا اگر موردی پیش آمد بتواند از آن ها استفاده کند. جملاتی مانند: ” بدن من خصوصی است” ، ” در این باره از پدر و مادرت سوأل کن” و” این سوأل خوبی است اما جوابش خیلی پیچیده است”
توصیه هایی که می توانید در زمینه تربیت جنسی فرزندان خود از آن ها استفاده کنید:
• باید علاوه بر آموزش اطلاعات لازم زیست شناختی، به فرزندان خود درباره ی روابط انسانی نیز آموزش بدهید چرا که دوستان، آموزگاران و آشنایان، نقشی حیاتی در دنیای کودکان دارند.
• اگر در خانواده روابط نزدیکی بین اعضاء برقرار باشد، بچه ها با الگو قرار دادن آن ها، به ابزاری نیرومند دست می یابند. بنابراین باید از تأثیرات قوی الگوی روابط خانوادگی در پایه ریزی روابط آینده ی فرزندانتان آگاه باشید.
• کودکان شما علاوه بر رفتارها، اخلاقیات و آگاهی از نقش هویت جنسی خود، باید درباره ی مسائل بهداشتی مربوط به جنسیت نیز آموزش ببینند.
• یکی از مهمترین کارهای شما والدین در حیطه تربیت جنسی این است که بتوانید سطح شرم کودکان رو به رشد خود را در حدی نگهدارید که وقتی بچه ها به اطلاعات نیاز داشتند، نه شما و نه کودکان نسبت به پرسش در این باره بی میل نباشید.
• در مورد تفاوت دو واژه ی سری و خصوصی با کودکان صحبت کنید و آن را با مثال هایی ساده و زبانی قابل فهم برای کودکتان توضیح دهید.
منبع:
کتاب کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان اثر دکتر کریستال دفریتاس
تربیت جنسی کودکان و نوجوانان